Delen
Over automatische delen, bewust handelen en de kracht van aanwezigheid
Wie goed oplet, merkt dat er niet één vaste ‘ik’ aan het stuur zit.
We zeggen “ik wil dit” en even later “ik wil dat.”
We nemen ons iets voor en handelen toch anders.
Dat is niet inconsequentie, maar menselijkheid:
in ieder van ons bewegen talloze delen die soms samenwerken,
soms botsen en soms op eigen houtje reageren.
In Land van KBEN worden deze delen zichtbaar als Eso’s en Exo’s.
Ze zijn geen persoonlijkheden of labels,
maar functionele delen van het zelf die ieder op hun manier
proberen spanning, verlangen of verandering te hanteren.
“Een Eso of Exo is een deel van je,
maar nooit het ik dat zegt: ik ben.”
Hoe deze delen ontstaan
Elke ervaring laat sporen na.
Een compliment, afwijzing of succesmoment vormt een miniatuurervaring
die zich als een klein programma in ons systeem nestelt.
Deze programma’s leren ons hoe we spanning kunnen vermijden of grip kunnen houden.
Zo ontstaan onze delen: beschermers die ooit nodig waren,
maar zich vaak blijven herhalen – ook wanneer de situatie allang veranderd is.
Exo’s – automatische reflexen
Exo’s zijn snelle, geautomatiseerde delen die reageren op spanning, oordeel of verwachting.
Ze kunnen zich zowel naar buiten als naar binnen richten.
Sommige zoeken controle of erkenning in de buitenwereld,
andere keren juist naar binnen en gaan piekeren, analyseren of voelen.
“Wat deed ik fout?”
“Ik moet begrijpen waarom dit me raakt.”
Beide zijn reflexen: automatische bewegingen zonder bewuste keuze.
Ze lijken op zelfreflectie, maar dienen vaak om spanning te dempen
in plaats van echt te onderzoeken wat er gebeurt.
Exo’s zijn dus geen fouten, maar routines die energie verbruiken.
Ze houden het systeem actief, maar niet in balans.
Eso’s – interne regulatiesystemen
Eso’s zijn bewuste regulatiedelen.
Ze werken trager en dieper dan de Exo’s en zorgen voor herstel van evenwicht.
In plaats van te reageren, nemen ze waar.
Ze ademen, onderzoeken, en herstellen spanning van binnenuit.
Een Eso denkt niet om te begrijpen,
maar observeert om te zien wat waar is.
Een Eso voelt niet om te verklaren,
maar om te ervaren wat leeft.
Het verschil tussen Exo en Eso zit niet in de richting van de aandacht,
maar in de kwaliteit van aanwezigheid.
De Eso is het deel van ons dat kan kijken zonder te grijpen –
dat in de ruimte tussen prikkel en reactie het evenwicht herstelt.
“De Exo zoekt rust door iets te doen.
De Eso vindt rust door aanwezig te zijn.”
Wanneer Eso’s Exo’s worden
Zelfbewust handelen is geen eindpunt, maar een levend proces.
Elke Eso – elke bewuste keuze of regulatie –
kan op termijn zelf weer een Exo worden zodra ze routine wordt.
Een voorbeeld:
Iemand die vroeger boos uitviel, leert bewust te zeggen:
“Wil je me alsjeblieft met meer respect benaderen?”
Dat is in eerste instantie een Eso-beweging:
een bewuste, gereguleerde keuze die voortkomt uit inzicht.
Maar zodra dat gedrag een vast patroon wordt
en zonder echte aanwezigheid herhaald wordt,
verandert het in een Exo –
de reflex van iemand die geleerd heeft wat “hoort”,
maar het niet meer werkelijk voelt of kiest.
“Elke Eso die haar aandacht verliest,
wordt vanzelf weer een Exo.”
De uitdaging is dus niet om alle Exo’s te vervangen,
maar om wakker te blijven in de beweging.
Zolang we kunnen waarnemen wat er in ons gebeurt,
blijft de verbinding met de Inner-Zon intact –
en blijft gedrag levend, afgestemd en echt.
Dieren als voedingsbronnen voor de delen
De dieren van Land van KBEN tonen de grote strategieën –
de bewegingen waarmee we omgaan met spanning en verlangen.
De Eso’s en Exo’s zijn de vormen waarin die strategische energie zich manifesteert.
Een dier is dus geen Eso of Exo,
maar de voedingsbron waaruit een deel kan ontstaan.
- De Gorilla levert daadkrachtige energie.
Die kracht kan zich uiten als een Exo-deel (“ik moet nú optreden, anders loopt het mis”),
of als een Eso-deel (“ik voel kracht en blijf gegrond tot het moment rijp is”). - De Bever brengt zorg en toewijding.
Dat kan doorslaan in een Exo-deel dat alles wil oplossen,
of zich verfijnen tot een Eso-deel dat luistert en afstemt. - De Uil biedt inzicht en overzicht.
In een Exo-deel verandert dat in eindeloos analyseren,
in een Eso-deel in helder zien zonder oordeel.
“Het dier is de kracht,
de Eso of Exo de richting waarin die kracht beweegt.”
Van automatische reactie naar bewuste regulatie
Bewustwording betekent niet dat we ons gedrag moeten veranderen,
maar dat we leren zien waaruit we handelen.
- Is dit een Exo-reactie? (snelle bescherming, energie-verlies)
- Of een Eso-beweging? (bewuste regulatie, energie-herstel)
Door dit onderscheid te herkennen,
verandert handelen vanzelf van automatisch naar aanwezig.
Energie vloeit niet langer weg via reflex,
maar circuleert via regulatie –
vanuit de Inner-Zon naar de eilanden,
en weer terug.
In de praktijk
Het herkennen van Eso’s en Exo’s blijkt waardevol in vele contexten:
- In onderwijs, waar kinderen leren spanning te reguleren
in plaats van te reageren. - In zorg en begeleiding, waar cliënten ontdekken
dat oude reflexen ooit bescherming boden. - In teams, waar automatische patronen worden herkend
als collectieve Exo-reacties – en ruimte ontstaat voor Eso-balans.
Door aandacht te brengen bij waaruit gedrag ontstaat,
ontstaat vanzelf meer rust, mildheid en keuzevrijheid.
“Wanneer Eso’s het ritme bepalen,
wordt handelen niet trager, maar wijzer.”
Samenvatting
Eso’s en Exo’s zijn de delen in onszelf die handelen, beschermen of reguleren.
De Exo’s werken als automatische reflexen en gewoonten,
de Eso’s als bewuste regulatiesystemen die spanning van binnenuit herstellen.
Wanneer de Eso’s sterker worden,
ontstaat balans, energie en richting vanuit de Inner-Zon.
Dan wordt gedrag niet langer een reactie op de buitenwereld,
maar een bewuste uitdrukking van innerlijke helderheid.
Lees verder in: De Inner-Zon – centrum van samenhang →
